Srpsko kolo, tradicionalni narodni ples, upisan je na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalne kulturne baštine čovečanstva.
Kao veoma rasprostranjena igra u aktuelnoj igračkoj praksi Srbije, čije su najstarije verzije (moravac i kukunješ) zabeležene na teritoriji centralne Srbije u drugoj polovini 19. veka, kolo je element nematerijalnog kulturnog nasleđa izrazito prisutan u različitim sferama života u Srbiji danas. Izvodi se na privatnim i javnim okupljanjima, porodičnim i kolektivnim proslavama, uz učešće svih članova zajednice, bez obzira na etničku, religijsku i generacijsku pripadnost.
Kolo kao oblik narodnog plesa naročito je karakteristično za južnoslovenske narode. Isto značenje ima i termin oro ili horo. Osnovno značenje termina je cirkulus kao obruč, krug. Horo ili oro potiče od grčke reči horos, što znači skup ljudi, igranka, igra.
Oblici kola i tipovi kola kod Srba u vizuelnom, spoljnom obliku nisu mnogo raznovrsni ali zato postoji pravo bogatstvo koraka, melodija, odnosno načina izvođenja.
Po viđenju etnologa Tihomira Đorđevića orske igre su igre u kolu ili oru, kod kojih se na ritmičkoj osnovi nižu određeni pokreti tela. Narodne igre spadaju u plastične umetnosti, zbog toga što se estetska osećanja izražavaju pokretom. Od najstarijih početaka do današnjih stanja one su prešle dug razvojni put, kojim su ih vodile mnoge okolnosti. Ljudski pokreti zavisili su prvenstveno od prirodne sredine, odnosno tla. Po ravnom zemljištu lakše se kretalo nego po valovitom i planinskom. Reljef je diktirao organizaciju, usmeravao i ustaljivao rad celokupne muskulature. Hod po zemlji je nesumljivo uticao i na pokrete u igri, jer je i on sam ritmičko kretanje u prostoru.
Pošto je Vojvodina ravnica, njene igre imaju karakter ravničarskih i zemljoradničkih igara. Način igranja je vedar, a igralo se lakim i sitnim koracima, bez mnogo odvajanja od zemlje. Ovo dolazi do izražaja u igranju žena. Igranje muškaraca ne izlazi iz opšteg stila, ali se ističe mnogim ukrasnim koracima i improvizacijama. Gornji deo tela igrača bio je miran, dok su noge imrovizovale najrazličitije pokrete. Vešti igrači su igrali sa punom čašom na glavi.
Vojvođanska kola su se igrala pretežno udesno, a susedna slavnoska ulevo. Jedna od karakterističnih igara je mađarac, a pored njega bilo je i solo igara, pretežno muške, kao što su numera i španac. Što se tiče muzičke pratnje, preovlađuje orkestarsko sviranje i to uglavnom tamburaški orkestri.
Dinarsko područje čini prelaz između panonske ravnice i zone visokih planina. Ovde se igralo opuštenog tela, sa mlitavim kolenima i sa blagim talasanjem, kao što je utalasano i zemljište ovog kraja. U Šumadiji se naročito cenila lakonogost u igri, igralo se uspavnog tela, samo su se kolena savijala. Između dva rata u Šumadiji su bile najpopularnije sledeće igre: vlajinja, gružanka, đurđevka, Žikino kolo, kokonješte, mačvanka, trojanac, cigančica i šumadinka i dr. Poskočice uz igru su sremska karakteristika.
U predelima bliže Drini kao pratnja igara pominje se i šargija (orijentalni instrument Bosne). Osnovni oblik igranja je otvoreno kolo. Muškarci i žene su ravnopravni u igri, uglavnom je igrao mlađi svet, momci i devojke. Najviše se igralo povodom većih narodnih skupova – vašari, seoske slave i zavetine. Tipične igre dinarskog kraja bile su čarlama, šimatovac, suljavac, šumotres, užičanka, Đokovo kolo, planinka i druge.
Karakteristika ovog igranja su sitni koraci koji su se izvodili tako da se ne savijaju kolena, na celim stopalima. Sada tako igraju samo stariji, a mlađi sve više prihvataju stil karakterističan za Šumadiju. Igra se isključivo otvoreno kolo.
Na jugu Srbije, osim dolina uz tokove Nišave, Vlasine, Jablanice, Toplice, ostalo zemljište je planinsko, što je i dalo pečat načinu igranja. Ovaj planinski predeo veoma je bogat narodnim orskim igrama, čemu su doprineli raznovrsnost reljefa i društveno-istorijski faktori. Dug period turske vladavine se u priličnoj meri oseća u igrama.
Treba istaći da u ovom području postoje izražene razlike između „selskih“ i varoških igara. Ovde su se uglavnom igrale osamputka, bosarka, katanka, klecka, piperana, na dva tanca, trojanka, čačak, četvorka, šareno kolo, šestorka i dr. Osnovni oblik igranja je kružni lanac međusobno povezanih igrača sa držanjem za pojas i početnim pravcem kretanja udesno. Sreće se i lesa – niz igrača povezanih u pravoj liniji. Najrasprostranjeniji naziv za igru je oro i uglavnom je bilo otvorenog tipa dok se naziv kolo upotrebljavao kasnije za donete igre (moravac ili kokonješte). U muzičkoj pratnji ranije su se upotrebljavali isključivo pastirski istrumenti – duduk i gajde.
Timočko područje odvojeno je od susednih krajeva planinama i rekama, pa predstavlja geografsku celinu. Tipične igre su grozničavo kolo, devla, drdavka, Dudo, jednostranka, katanka, krivka, laskavac, rumenka, paprikaš, džundžulejka, džudžino, a verovatno i lazarka, keser, lesa.
Najtipičnija igra je rumenka: čvrsta i neopuštena muskulatura, sa sitnim igranjem ne odvajajući se mnogo od tla i minimalnim bočnim pomeranjem. Gornji deo tela se tokom igranja pomera iz pojasa, a naizmeničnim isturanjem napred čas levog, čas desnog ramena. Takođe je karakteristično sitno vibriranje tela (grozničavo kolo). Među Vlasima je veoma rasprostranjena kategorija imitativnih igara, u kojima se podražavaju pokreti životinja.
IZVOR: BLIC I FOTO: PRINTSCREEN
