Ovog 21. oktobra navršava se osam decenija od krvavog pira nemačkih vojnika koji su u jesen 1941. godine, za samo tri dana, u Kragujevcu i okolnim selima streljali oko 2.800 ljudi, među njima i 300 đaka. Najmlađi Dragiša Nikolić imao je nepunih 12 godina kada je pogođen rafalima na stratištu u Šumaricama.
Povodom osam decenija od tragedije koja je obeležila istoriju grada, u Kragujevcu je priređen veliki broj manifestacija.
Kragujevac ne zaboravlja zločin i nevine žrtve kojima su posvećene oktobarske komemorativne svečanosti. Zbog tužnog jubileja, program je ove godine obimniji nego prethodnih, a na Velikom školskom času, kraj Spomenika streljanim đacima i profesorima, biće izvedena poema „Crni dan” Duška Radovića. Velikom školskom času prethodi pomen Svetim novomučenicama kragujevačkim koje je SPC kanonizovala.
Vremenom su otkriveni novi detalji o surovosti nemačkih okupacionih trupa, ali su razobličeni i brojni mitovi koj su opterećivali istinu o stradanju Kragujevčana, kao što je onaj o 7.000 streljanih. Prema podacima koje je u knjizi „Ime i broj” izneo istoričar Staniša Brkić, dugogodišnji kustos Spomen-muzeja „21. oktobar”, nacisti su od 19. do 21. oktobra 1941. godine ubili skoro 2.800 nedužnih civila.
Spomenik streljanim đacima i profesorima u Šumaricama, podignut 1963. godine, još stvara zabunu. Ponajviše zbog svog izgleda koji podseća na rimski broj pet, a onda i zbog „Krvave bajke” Desanke Maksimović koja u pesmi govori o „mučeničkoj smrti čete đaka u jednom danu”. Zato mnogi i danas misle kako to monumentalno delo vajara Miodraga Živkovića nosi naziv „Peto tri”.
Proverom školskih dnevnika iz 1941. godine, koje brižljivo čuva Istorijski arhiv Šumadije sa sedištem u Kragujevcu, jasno se može videti da iz gimnazijskog odeljenja „peto tri” nije streljan nijedan učenik. Nažalost, na stratišta su odvedeni mnogi drugi kragujevački gimnazijalci, kao i učenici drugih gradskih škola.
Zajedno sa đacima, u Šumaricama su pogubljeni profesor Miloje Pavlović i direktor Gimnazije Lazar Pantelić. Među streljanima su i pop Andra Božić, jedan od osnivača Ravnogorskog pokreta u Šumadiji, kao i Desanka Maksimović, studentkinja medicine koja se pre rata učlanila u Komunističku partiju Jugoslavije.
O beskrupuloznosti ubica svedoče reči koje svojim vojnicima upućuje zloglasni general Franc Beme, koji je 10. oktobra izdao naredbu poznatu kao „sto za jednog”, prema kojoj je za svakog ubijenog nemačkog vojnika trebalo streljati 100 ljudi, a za svakog ranjenog 50.
Od 2012. godine, kada je Tomislav Nikolić pobedio Borisa Tadića na izborima za predsednika Srbije, predsednici Srbije nisu govorili na Velikom školskom času, što je do tada bila tradicija. Tadić je govorio na Velikom školskom času, ali predsednik Nikolić to nije želeo. Od 2012. godine predsednici Srbije ne drže govor u Šumaricama 21. oktobra.
Velikom školskom času, centralnoj manifestaciji oktobarskih komemorativnih svečanosti, prisustvuju predstavnici ambasada, gradova koji su u pobratimskim odnosima s Kragujevcem, kao i predstavnici gradskih vlasti. Po tradiciji, prvi venac na Spomenik streljanim đacima i profesorima u Šumaricama polažu đaci i profesori Prve kragujevačke gimnazije.
IZVOR: POLITIKA I FOTO: POLITIKA
